Yn rhan o gasgliad o lythyrau a etifeddwyd gan fy nheulu adeg y rhyfel, ysgrifennwyd yr enghraifft hon ar 28 Tachwedd 1945 gan fy ewythr ar ochr fy nhad, Bill, at ei frawd hŷn Ted tra roedd y ddau yn dal i wasanaethu oddi cartref yn fuan ar ôl i’r rhyfel ddod i ben. Roedd eu 2 frawd a oroesodd hefyd yn dal dramor; eu bod wedi colli brawd arall yn 1942; lladdwyd eu hewythr oedd yn byw gyda nhw yn Blitz Llundain 1941; yn ddiweddarach, yn 1946, roeddynt i golli eu tad pan fu farw mewn damwain ofnadwy. Ar adeg ysgrifennu'r llythyr, roedd Ted yn gwasanaethu yng Nghorfflu Ordnans Brenhinol y Fyddin ('RAOC'), a oedd wedi'i leoli ym Mhalestina erbyn hynny. Roedd Bill yn gwasanaethu gyda'r Peirianwyr Trydanol a Mecanyddol Brenhinol ('REME') a oedd yn gysylltiedig â'r 14eg Fyddin, a oedd ar y pryd yn Rangoon yn Burma (Myanmar bellach). Datblygiad y 14eg Fyddin a arweiniodd at dynnu Japan yn ôl o Rangoon, gan ganiatáu i'r Cynghreiriaid feddiannu porthladd hanfodol. Efallai y gellir cysylltu prif fyrdwn y llythyr hanesyddol bwysig hwn â’r ffaith anffodus i filwyr y 14eg Fyddin gael eu galw’n ‘Fyddin Anghofiedig’ oherwydd eu bod yn cael eu hanwybyddu i raddau helaeth gan y wasg Brydeinig. Un o ganlyniadau hyn oedd nad oedd y cyhoedd yn gwybod llawer amdanynt a'r amodau anodd yr oeddent yn eu dioddef. Er nad oedd geiriau Bill yn uniongyrchol gysylltiedig â hyn, roedd ei ganfyddiad serch hynny yn un o ymdeimlad o adawiad, teimlad a fyddai'n ddiamau wedi'i adlewyrchu hefyd ym marn cymrodyr a oedd yn yr un modd yn aros i gael eu cludo adref o'r Dwyrain Pell. Ar dudalen 3 o'r llythyr mae Bill yn sôn am un arall o'i frodyr 'Felix' (fy nhad, Harry). Nid wyf erioed wedi gallu dod o hyd i'r newyddion y mae Bill yn cyfeirio ato a dydw i ddim yn gwybod pam roedd llun fy nhad yn y papur newydd. Byddwn wrth fy modd i gael gwybod.
